Thành phố Cần Thơ có tổng diện tích tự nhiên là 1.440,40 km², gồm 09 đơn vị hành chính cấp huyện, bao gồm 05 quận (Ninh Kiều, Cái Răng, Bình Thủy, Ô Môn, Thốt Nốt) và 04 huyện (Phong Điền, Thới Lai, Cờ Đỏ, Vĩnh Thạnh). Thành phố có 80 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 36 xã, 39 phường và 05 thị trấn. Dân số của thành phố trên 1,2 triệu người.

Về địa hình, thành phố Cần Thơ có các vị trí giáp ranh như sau: Phía Bắc giáp với tỉnh An Giang; Phía Nam giáp với tỉnh Hậu Giang; Phía Đông giáp với tỉnh Đồng Tháp, Vĩnh Long; Phía Tây giáp với tỉnh Kiên Giang. Thành phố Cần Thơ có tọa độ địa lý từ 9°55’08’’ đến 10°19’38’’ vĩ độ Bắc và từ 105°13’38’’ đến 105°50’35’’ kinh độ Đông.

Về khí hậu và thủy văn, Cần Thơ có khí hậu nhiệt đới với hai mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11 và mùa khô từ tháng 12 năm trước đến tháng 4 năm sau. Nhiệt độ trung bình trong năm 2009 là 27°C, lượng mưa trung bình từ 1.500 đến 1.800 mm/năm, tổng số giờ nắng từ 2.300 đến 2.500 giờ, và độ ẩm trung bình là 83%.

Về tài nguyên thiên nhiên, Cần Thơ nằm ở khu vực bồi tụ phù sa của sông Mekong, trong đó sông Hậu là con sông lớn, với chiều dài chảy qua thành phố là 65 km và tổng lượng phù sa của sông Hậu đạt 35 triệu m³/năm. Sông Cái Lớn dài 20 km, có khả năng tiêu thoát nước tốt. Sông Cần Thơ dài 16 km, đổ ra sông Hậu, có nguồn nước ngọt quanh năm, giúp tưới tiêu trong mùa nước kém và tiêu úng trong mùa nước đổ. Đồng thời, nhờ có hệ thống kênh rạch dày đặc, Cần Thơ thuận lợi cho việc phát triển sản xuất nông nghiệp.

Cần Thơ thuộc vùng đồng lũ nửa mở, bao gồm ba dạng địa mạo: đê tự nhiên sông Hậu, đồng lũ nửa mở thuộc vùng tứ giác Long Xuyên và đồng bằng châu thổ. Cao trình phổ biến từ 0,8 đến 1,0 m và thấp dần từ Đông Bắc sang Tây Nam. Địa bàn được hình thành chủ yếu qua quá trình bồi lắng trầm tích biển và phù sa của sông Cửu Long.

Về thổ nhưỡng, Cần Thơ có hai nhóm đất chính: nhóm đất phù sa chiếm 84% diện tích tự nhiên và nhóm đất phèn chiếm 16%. Về khoáng sản, có đất sét dùng làm gạch ngói, sét dẻo, cát xây dựng, than bùn, v.v. Về tài nguyên sinh vật, đây là đặc trưng của vùng phù sa ngọt, nhưng hiện nay nguồn tài nguyên này đã cạn dần do việc khai thác và đánh bắt quá mức.

Hệ thống các bệnh viện đa khoa và chuyên sâu trên địa bàn Cần Thơ đảm bảo công tác khám chữa bệnh cho nhân dân, với tất cả 9 quận, huyện đều có cơ sở khám chữa bệnh. Các bệnh viện tư nhân cũng đã đi vào hoạt động, như Bệnh viện Hoàn Mỹ, Bệnh viện Quốc tế Phương Châu, Bệnh viện Đa khoa Hòa Hảo - Medic Cần Thơ, và Bệnh viện Đa khoa Vinmec Cần Thơ.

LỊCH SỬ HÌNH THÀNH  

Vào thế kỷ XVII, ông Mạc Cửu, người Châu Lôi ở tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc, do không thuần phục nhà Thanh, đã kéo theo tùy tùng đến Hà Tiên và đầu phục Chúa Nguyễn. Tại đây, ông đã chiêu mộ dân phiêu tán và khẩn hoang mở vùng đất mới. Năm Mậu Tý (1708), Chúa Nguyễn Phúc Chu đã sắc phong ông làm Tổng binh trấn Hà Tiên và cho lập đồn binh tại Phương Thành. Năm 1732, Chúa Nguyễn phân định Nam Bộ thành ba dinh và một trấn, gồm: Trấn Biên Dinh (vùng Biên Hòa), Phiên Trấn Dinh (vùng Gia Định), Long Hồ Dinh (vùng Vĩnh Long), và trấn Hà Tiên. Sau khi Mạc Cửu mất, con trai ông là Mạc Thiên Tứ tiếp tục sự nghiệp của cha, đẩy mạnh công cuộc khai hoang mở đất. Đến năm 1739, ông hoàn thành việc khai mở và lập thêm bốn đạo: Long Xuyên, Kiên Giang (Rạch Giá), Trấn Giang (Cần Thơ), và Trấn Di (Bắc Bạc Liêu), sau đó sát nhập các đạo trên vào Hà Tiên. Với vị trí đắc địa, Trấn Giang được Võ Vương Nguyễn Phúc Khoát thuận cho Mạc Thiên Tứ xây dựng thành một thủ sở mạnh ở miền Hậu Giang. Như vậy, đất Cần Thơ được khai mở với tên gọi Trấn Giang từ năm 1739.

Đối với thực dân Pháp và ngụy quyền Sài Gòn, Cần Thơ đã trải qua nhiều thay đổi về địa giới hành chính. Ngày 23/2/1876, Soái phủ Sài Gòn ra Nghị định thành lập hạt Cần Thơ, gồm huyện Phong Phú, một phần huyện An Xuyên và Tân Thành, với thủ phủ đặt tại làng Tân An. Đến năm 1954, Cần Thơ bao gồm các huyện Châu Thành, Ô Môn, Phụng Hiệp, Trà Ôn, và Cầu Kè. Năm 1956, Ngô Đình Diệm đổi tên tỉnh Cần Thơ thành tỉnh Phong Dinh. Năm 1961, một phần của Long Mỹ và Vị Thanh được tách ra thành lập tỉnh Chương Thiện.

Trong thời gian kháng chiến chống Pháp (1948-1949), Chính quyền Cách mạng đã điều chỉnh địa giới hành chính, Cần Thơ nhận thêm các vùng Thốt Nốt (của Long Xuyên), Long Mỹ, Gò Quao, Giồng Riềng, và thị xã Rạch Giá (thuộc tỉnh Rạch Giá). Đồng thời, Cần Thơ trả lại hai huyện Cầu Kè và Trà Ôn cho Vĩnh Long và Trà Vinh. Khi đó, tên gọi của địa phương vẫn là tỉnh Cần Thơ. Đến tháng 11 năm 1954, các khu vực Long Mỹ, Giồng Riềng, Gò Quao, và thị xã Rạch Giá được chuyển về tỉnh Rạch Giá. Huyện Kế Sách được trả về tỉnh Sóc Trăng, còn Thốt Nốt được chuyển về Long Xuyên. Năm 1957, Cần Thơ nhận lại huyện Thốt Nốt. Năm 1966, thị xã Vị Thanh được thành lập thuộc tỉnh Cần Thơ. Năm 1969, thị xã Cần Thơ được tách ra khỏi tỉnh và trở thành đơn vị trực thuộc Khu Tây Nam Bộ. Đến năm 1971, thị xã Cần Thơ lại thuộc tỉnh Cần Thơ. Năm 1972, thị xã Cần Thơ được nâng cấp thành thành phố Cần Thơ, trực thuộc Khu Tây Nam Bộ.

Sau khi đất nước thống nhất, Nghị định số 03/NĐ-76 ngày 24/3/1976 của Chính phủ đã quy định sáp nhập tỉnh Cần Thơ, tỉnh Sóc Trăng và thành phố Cần Thơ thành tỉnh Hậu Giang. Đến tháng 12 năm 1991, Quốc hội khóa VIII, kỳ họp thứ 10, đã ra Nghị quyết tách Hậu Giang thành hai tỉnh: Cần Thơ và Sóc Trăng. Kỳ họp thứ 4 của Quốc hội khóa XI đã ra Nghị quyết số 22/2003/QH ngày 26/11/2003 và Nghị định số 05 của Chính phủ ngày 02/01/2004, tách tỉnh Cần Thơ trở thành thành phố Cần Thơ trực thuộc Trung ương và lập tỉnh Hậu Giang. Chính phủ cũng ban hành Quyết định số 889-QĐ/TTg ngày 24/6/2009 công nhận thành phố Cần Thơ là đô thị loại 1 trực thuộc Trung ương.

THÀNH PHỐ CẦN THƠ NGÀY NAY

Thành phố Cần Thơ là một thành phố trẻ, được thành lập sau so với các thành phố khác trong cả nước. Tuy nhiên, Cần Thơ đã có lịch sử hình thành và phát triển hơn 130 năm. Thời kỳ Pháp đô hộ, Cần Thơ đã hình thành các đồn điền, cơ sở công nghiệp, chợ, bệnh viện, và trường College de Cần Thơ (nay là trường Châu Văn Liêm), tồn tại gần 100 năm. Đây cũng là nơi hội tụ của nhiều danh nhân yêu nước như Bùi Hữu Nghĩa, Phan Văn Trị và Châu Văn Liêm.

Cần Thơ có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế và quân sự, là đầu mối giao thông thủy bộ của Đồng bằng sông Cửu Long, nằm ở trung tâm vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Cần Thơ là một trong sáu đô thị loại 1 trực thuộc Trung ương, sở hữu cảng quốc tế và sân bay quốc tế Cần Thơ. Cầu Cần Thơ, một công trình trọng điểm, đã được khánh thành và đưa vào sử dụng. Thành phố cũng có nhiều công trình kiến trúc cổ như bến Ninh Kiều, chợ cổ Cần Thơ và Ngân hàng Nhà nước.

Hệ thống hạ tầng kinh tế kỹ thuật của Cần Thơ rất phong phú. Cảng Cần Thơ có khả năng tiếp nhận tàu 10.000 tấn, trong khi cảng biển Cái Cui có thể tiếp nhận tàu 20.000 DWT, với công suất hàng hóa thông qua cảng khoảng 4-5 triệu tấn/năm. Cảng hàng không quốc tế Cần Thơ đã chính thức đi vào hoạt động từ cuối năm 2008, và các tuyến bay nội địa cùng quốc tế bắt đầu được khai thác từ cuối năm 2010.

Nhà máy nhiệt điện Trà Nóc có công suất 188 MW và hiện đang xây dựng Trung tâm điện lực Ô Môn với công suất 2.800 MW. Hiện nay, Nhà máy Nhiệt điện Ô Môn 1 với công suất 660 MW đã hòa vào lưới điện quốc gia, phục vụ cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long và cả nước. Cần Thơ hiện có 12 nhà máy và trạm cấp nước bố trí đều khắp các quận, huyện với tổng công suất thiết kế là 166.320 m³/ngày đêm, hiện đang khai thác khoảng 85% - 90% công suất, đáp ứng đủ nhu cầu nước sạch cho thành phố.

Cầu Cần Thơ bắc qua sông Hậu, hoàn thành và đưa vào sử dụng ngày 24/4/2010, nối liền trục giao thông bộ quan trọng giữa thành phố Cần Thơ, thành phố Hồ Chí Minh, các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long và cả nước. Hệ thống bưu chính viễn thông hiện đại của thành phố đủ khả năng cung cấp thông tin liên lạc giữa Cần Thơ với cả nước và các quốc gia trên thế giới.

Công nghiệp: Công nghiệp là một trong những thế mạnh quan trọng của thành phố Cần Thơ, đang được đầu tư phát triển với nhiều ngành nghề và sản phẩm đa dạng. Một số lĩnh vực công nghiệp được phát triển mạnh mẽ bao gồm: chế biến thủy hải sản, xay xát chế biến gạo, sản xuất phân bón, thuốc sát trùng, thuốc thú y - thủy sản, bia, tân dược, vật liệu xây dựng, sản xuất và phân phối điện, v.v. Việc nghiên cứu và ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất ngày càng được chú trọng và phát triển mạnh mẽ. Cần Thơ tập trung phát triển công nghiệp sản xuất hàng hóa phục vụ sản xuất nông ngư nghiệp, chế biến nông thủy sản sau thu hoạch của thành phố và các tỉnh lân cận, cũng như sản xuất hàng tiêu dùng phục vụ nhu cầu trong thành phố và khu vực. Thành phố đặc biệt chú trọng phát triển các ngành công nghiệp xuất khẩu dựa trên lợi thế cạnh tranh. Các ngành công nghiệp chủ yếu bao gồm: chế biến lương thực-thực phẩm và đồ uống, năng lượng, cơ khí, chế tạo máy móc thiết bị, hóa chất và các sản phẩm từ hóa sinh, sinh học, điện và điện tử, tin học và vật liệu mới.

Nông nghiệp: Thành phố Cần Thơ có diện tích nông nghiệp khoảng 115.000 ha, chủ yếu được sử dụng để trồng lúa, hoa màu và các loại cây ăn quả. Hàng năm, Cần Thơ sản xuất trên 1 triệu tấn lúa và chế biến, xuất khẩu từ 500.000 đến 600.000 tấn gạo đặc sản. Các loại cây ăn quả đạt sản lượng hơn 100.000 tấn, thủy sản đạt khoảng 200.000 tấn (chủ yếu là cá da trơn), và thịt gia súc, gia cầm đạt khoảng 20.000 tấn.

Thành phố đang thúc đẩy phát triển theo hướng sản xuất tập trung, ứng dụng công nghệ cao và hình thành các vùng sản xuất hàng hóa lớn, chất lượng và hiệu quả. Các mô hình sản xuất bền vững, đa canh sẽ gắn kết với công nghiệp chế biến và thị trường tiêu thụ, đồng thời chú trọng quản lý tài nguyên và giảm ô nhiễm môi trường. Cần Thơ cũng tích cực chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo hướng thâm canh, đa dạng hóa đất lúa, phát triển kinh tế vườn kết hợp nuôi thủy sản và du lịch vườn. Thành phố còn xây dựng các khu chuyên canh rau màu an toàn, sạch phục vụ cho đô thị, các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, và phát triển mạnh các dịch vụ kỹ thuật nông nghiệp, hoa kiểng phục vụ nhu cầu đô thị và du lịch. Bên cạnh đó, thủy sản được phát triển mạnh mẽ với các hình thức nuôi bán công nghiệp, công nghiệp và mô hình nuôi luân canh lúa - thủy sản.

Thương mại - Du lịch: Thành phố Cần Thơ sở hữu hệ thống ngân hàng, bảo hiểm và các dịch vụ tài chính hoạt động hiệu quả, ngày càng mở rộng. Thành phố hiện có 49 tổ chức tín dụng và 7 Quỹ tín dụng nhân dân đang hoạt động, 10 tổ chức bảo hiểm và các công ty cho thuê tài chính uy tín trong và ngoài nước. Cần Thơ có khoảng 630 cơ sở lưu trú du lịch với trên 11.000 phòng. Trong đó, khách sạn đạt tiêu chuẩn 5 sao đến nay là 3 khách sạn, 8 khách sạn 4 sao, 12 khách sạn 3 sao và nhiều khách sạn cao cấp khác, đáp ứng đầy đủ nhu cầu ăn nghỉ của khách du lịch trong các dịp lễ hội và sự kiện lớn.

Cần Thơ hiện có trên 120 doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu và quan hệ giao thương với hơn 90 quốc gia trên thế giới. Các mặt hàng xuất khẩu có thế mạnh của Cần Thơ bao gồm thủy hải sản chế biến (tôm, cá các loại), gạo, trái cây, rau quả, giày dép da, may mặc và hàng thủ công mỹ nghệ. Các mặt hàng nhập khẩu chủ yếu là máy móc thiết bị, hàng tiêu dùng, nguyên liệu phục vụ sản xuất, xăng dầu, phân bón, hóa chất, nguyên liệu dược phẩm và nông dược.

Thành phố đang tích cực phát triển thương mại - dịch vụ với mục tiêu trở thành trung tâm thương mại - dịch vụ của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Cần Thơ kết nối thị trường trong và ngoài nước, mở rộng các thị trường xuất khẩu, đồng thời đẩy mạnh hội nhập quốc tế. Thành phố chú trọng phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái, văn hóa và hội nghị. Các tour du lịch liên vùng và quốc tế đang được phát triển mạnh mẽ. Thành phố cũng chú trọng bảo tồn các di tích lịch sử, văn hóa và phát triển các điểm du lịch mới.

Khoa học công nghệ: Thành phố Cần Thơ sở hữu hệ thống các trường Đại học, Cao đẳng, các trường đào tạo kỹ thuật, Trung tâm công nghệ phần mềm, Viện nghiên cứu lúa Đồng bằng sông Cửu Long và các cơ sở nghiên cứu khoa học khác, đã trở thành trung tâm khoa học kỹ thuật của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Hàng năm, thành phố đào tạo trên 26.000 cán bộ khoa học kỹ thuật và lao động chuyên nghiệp phục vụ cho Cần Thơ và các tỉnh trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Các Khu công nghiệp thành phố Cần Thơ: Thành phố hiện có 07 khu công nghiệp là Khu công nghiệp Trà Nóc 1 (135ha), Trà Nóc 2 (155ha); khu công nghiệp Hưng Phú 1 (262ha), Hưng Phú 2 (67ha); khu công nghiệp Thốt Nốt (74,87ha); khu công nghiệp Vĩnh Thạnh (giai đoạn 1) (293,7ha).

Thành phố đang tăng cường vận động đầu tư, xây dựng hoàn chỉnh các khu công nghiệp và các trung tâm công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp. Thành phố cũng khuyến khích các tỉnh trong vùng ĐBSCL hình thành các "cụm công nghiệp đồng đầu tư", hình thành Khu công nghệ cao, xây dựng và quảng bá các thương hiệu mạnh, thực hiện các cơ chế chính sách và cải thiện môi trường đầu tư.